สังคมศึกษา

ประเพณีที่สำคัญในตำบลแม่สอด

ประเพณีแลอุปั๊ดตะก่า

ความเป็นมา

ประเพณีแห่ “แล้อุปั๊ดตะก่า” หรือ “แห่ข้าวพระพุทธ” (แล้อุปั๊ดตะก่า ภาษาไทยใหญ่หมายถึง คณะอุบาสกแห่รับข้าวพระพุทธ) เป็นประเพณีท้องถิ่นของชาวไทยใหญ่ที่นับถือศาสนาพุทธเป็นหลัก

การแห่เป็นพิธีอันศักดิ์สิทธิ์ คนที่เข้าร่วมในขบวนจะต้องเป็นชายที่นุ่งขาวเท่านั้น ห้ามมิให้หญิงเข้าร่วม แต่ก็สามารถเดินร่วมชมตามหลังขบวนได้ การแห่จะเป็นไปอย่างเรียบง่ายตามแบบฉบับที่เคยสืบทอดกันมาแต่ครั้งก่อน

                มีสีสันจากขบวนตุงหลากหลายสีเป็นทิวแถว สวยงาม มีการแสดงศิลปวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์เก่าแก่ของคนไทยใหญ่ คือการ “รำโต” หรือ การรำสิงโตนั่นเอง ลักษณะคล้ายกับการเชิดสิงโตของชาวจีน ใช้แสดงเฉพาะในเทศกาลที่ยิ่งใหญ่เท่านั้น ทั้งนี้เพื่อความเป็นสิริมงคลแก่ชาวเมือง โดยบรรพบุรุษชาวไทยใหญ่ถือว่า “โต” เป็นสัตว์ชนิดหนึ่งในป่าหิมพานต์ที่มีรูปร่างคล้ายจามรี แต่จะมีขนที่ยาวกว่าและมีเขาคล้ายกวาง ถือเป็นสัตว์นำโชค และจะนำมาซึ่งความรุ่งเรือง โดยจะรำคู่กับการรำกินรีที่จะมีให้เห็นได้เฉพาะตามถิ่นแถวนี้เท่านั้น

คณะอุปั๊ดตะก่าจะ นุ่งชุดขาวรับศีล 5 จากพระภิกษุสงฆ์ จากนั้นออกรับข้าวสาร ขนม ผลไม้ กล้วยอ้อย หรือพืชผลทางการเกษตรจากชาวบ้านและประชาชนทั่วไป เพื่อนำไปจัดเตรียมและหุงต้มในตอนรุ่งอรุณของเช้าวันพระช่วงเข้าพรรษา โดยขบวนแห่จะเริ่มขึ้นที่วัดแม่ซอดน่าด่าน ก่อนจะแยกเป็นสามสายตามถนนสายหลักกลาง อ.แม่สอด เพื่อคณะศรัทธาจะได้ร่วมทำบุญกันอย่างทั่วถึง

สำหรับของที่รับมาจะนำขึ้นถวายแด่พระพุทธ ซึ่งเป็นพระประธานในอุโบสถ วิหารและพระประธานบนกุฏิสงฆ์ แล้วนำข้าวของมาแยกออกให้เป็นประเภทเดียวกัน เพื่อใช้ตามกิจของวัดในตลอดเทศกาลเข้าพรรษา 
ซึ่งการแห่รับข้าวพระพุทธนี้จะมีทุกวันโกนตลอดเทศกาลพรรษา 3 เดือน มี 13 ครั้ง แต่ระหว่างช่วงกลางพรรษา ในวันเพ็ญเดือน 10 จะเป็นพิธีถวายข้าวพระพุทธครั้งใหญ่ประจำปี (ภาษาไทยใหญ่เรียกว่า ต่างซอมต่อหลวง)

ประเพณีนี้ยังมีพิธีกรรมที่สืบทอดกันมาแต่ช้านานและถือเป็นพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์โดยผู้เข้าร่วมในขบวนจะต้องเป็นชายที่นุ่งขาวเท่านั้นห้ามมิให้หญิงเข้าร่วมแต่สามารถเดินร่วมตามหลังขบวนได้การแห่จะเป็นไปอย่างเรียบง่ายมีสีสันจากขบวนตุงที่หลากหลายสีเป็นทิวแถวสวยงามและในปีนี้พิธี “แล้อุ๊ปั๊ดตะก่า” จะจัดขึ้น ณ วัดแม่ซอดหน้าด่าน อำเภอแม่สอด จังหวัดตากมีศิลปวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์อันเก่าแก่ของคนไทยใหญ่คือการ “รำโต” หรือชาวบ้านเรียกว่า “รำกินกะร่า”หรือเรียกว่าการสิงโตนั่นเอง

ประวัติวัดแม่ซอดหน้าด่าน  (วัดเงี้ยวหลวง)

ตำบลแม่สอด       อำเภอแม่สอด      จังหวัดตาก

วัดแม่ซอดหน้าด่าน ตั้งอยู่เลขที่ 95  ถนนประสาทวิถี  ตำบลแม่สอด  อำเภอแม่สอด  จังหวัดตาก   จากคำบอกเล่าของผู้สูงอายุในอดีต  โดยมีเหตุผลและหลักฐานบางอย่างที่ปรากฏพอเชื่อถือและยืนยันได้ดังนี้

          นับแต่มีการตั้งหมู่บ้านแม่ซอด (แม่สอด)  ส่วนใหญ่เป็นชนเชื้อชาติไทยใหญ่  ซึ่งเดินทางมาจากรัฐฉานเพื่อนำสินค้าไปขายในเมืองไทย  และที่บ้านแม่ซอดนี้เองจึงเป็นปางที่พักของพวกพ่อค้า  แต่คนไทยใหญ่นั้นอยู่ที่ไหนที่นั่นต้องมีวัด  จึงได้สร้างวัดขึ้นหนึ่งแห่งห่างจากวัดดอนไชยปัจจุบันไปทางทิศตะวันออกประมาณ 300 เมตร  ปัจจุบันยังคงเหลือซากเจดีย์เก่าอยู่บ้าง  และมีพระจากรัฐฉาน ชื่อพระสุมนะเถระเป็นเจ้าอาวาส ต่อมาเห็นว่าห่างไกลหมู่บ้านมากจึงยุบวัดนำมาสร้างใหม่ ณ ที่ปัจจุบัน  เพราะว่าที่ปัจจุบันเป็นชุมชนคนไทยใหญ่มีมาก  และพระสุมนะเถระก็ดำรงตำแหน่งเป็นเจ้าอาวาสรูปแรกจนถึงแก่มรณภาพ  เมื่อปี พ.ศ. 2432 พระอธิการปิ่นหญ่าปัญโญ  เป็นเจ้าอาวาส  ได้ตั้งชื่อว่า  วัดหลวง  แต่เนื่องจากท่านไก้เดินทางมาจากรัฐฉานด้วยกัน ๒รูป  คือพระอูเมธาและได้สร้างวัดขั้นอีกวัดหนึ่งและให้พระอูเมธาเป็นเจ้าอาวาส  เรียกว่า วัดน้อย ( ปัจจุบันคือบริเวณที่ตั้งโรมแรมพรเทพ )

อุปกรณ์ที่ใช้ในขบวนแหล้อุปั๊ดตะก่า

1.สัมพาระ ( คือ อุปกรณ์ที่ใช้รับของทำบุญ)

2.บาตร

3. กุ๊บ(คือหมวกสีขาวที่ชาวไทยใหญ่ประดิษฐ์มาจากใบตองแต่ในปัจจุบันจะทำจากไม่เพื่อความอายุการใช้งานที่ยาวนาน)

4.ระฆัง หรือ กังสดาร

5. พระพุทธรูป

6.ฆ้องเดี่ยว

รถ3ล้อที่ใช้รับของจากอุบาสกเมื่ออุบาสกได้รับของทำบุญจำนวนมาก

พิธีรับศีล๕

โดยผู้ที่มีจิตศรัทธาจะมารับศีลก่อนที่จะออกบิณฑบาตไปตามถนนสายต่างๆรอบอำเภอแม่สอดโดยผู้ที่มารับศีลจะต้องแต่งชุดขาวไม่สวมรองเท้าและจะต้องเป็นชายเท่านั้น

พิธีรับศีลจะมีขึ้นก่อนออกเดินขบวนในเวลา 11.00 แล้วจึงออกบิณฑบาต

เสร็จจากพิธีรับศีล

เมื่อเสร็จจากพิธีรับศีลบนศาลาแล้วคณะอุบาสกก็จะลงมาตั้งขบวนเพื่อเตรียมตัวออกบิณฑบาตตามถนนสายต่างๆรอบตัวเมืองแม่สอด

ตั้งขบวนเพื่อที่จะออกเดินบิณฑบาต

โดยคณะอุบาสกจะตกลงกันว่าใครจะออกเดินตามถนนสายไหนโดยจะแยกกันไปตามถนน 4สายหลักของอำเภอแม่สอดจากนั้นก็จะเดินกลับมารวมกันที่วัดหลวงหรือวัดแม่ซอกน่าด่านเพื่อนำของที่ผู้คนนำมาทำบุญมาคัดแยกประเภทของของที่ได้มาจากผู้มีจิตรศรัทธาในการทำบุญ

ขบวนแลอุปั้ดตะก่า

ขบวน (สาย)	จำนวน (คน)	เส้นทางการเดินขบวน
1	19	แยกตลาดบ้านเหนือ ไป โรงเรียนมณีไพรสณฑ์ และไปโรวเรียนชุมพลคีรี
2	20	แยกตลาดบ้านเหนือไปวัดอรัญ
3	22	แยกตลาดบ้านเหนือ ไปหน่วยมาลาเรีย และสายที่ 3 สามารถแบ่งออกเป็น สายย่อย อีกหนึ่งสายคือ สายที่ 4
4	18	หน้าโรงพยาบาล ไป หมู่บ้านถุงทอง

เชื้อชาติของคนที่ร่วมเดินขบวนแล้อุปั๊ดตะก่า

จำนวน (สาย)	เชื้อชาติ
	ไทย (คน)	พม่า (คน)	ไทยใหญ่ (คน)	กะเหรี่ยง (คน)
1	2	6	8	3
2	3	7	9	2
3	3	7	8	4
4	2	8	6	2

ผู้ถือพระนำหน้าขบวน

ผู้ที่อุ้มพระนำหน้าขบวนจะต้องเป็นผู้ที่อาวุโสที่สุดในวัดและเราสามารถใส่เงินในการทำบุญได้ที่ผู้อาวุโสที่อุ้มพระ

กังสดาล

กังสดาลและฆ้องเดี่ยวจะใช้ตีเพื่อให้เกิดเสียงทำให้ผู้ที่อยู่บริเวณนั้นหรือผู้ที่มีจิตศรัทธาที่จะทำบุญรู้ว่าคณะอุปั๊ดตะก่าได้มาถึงบริเวณนั้นแล้ว

ฆ้องเดี่ยว

กังสดาลและฆ้องเดี่ยวจะใช้ตีเพื่อให้เกิดเสียงทำให้ผู้ที่อยู่บริเวณนั้นหรือผู้ที่มีจิตศรัทธาที่จะทำบุญรู้ว่าคณะอุปั๊ดตะก่าได้มาถึงบริเวณนั้นแล้ว

สัมภาระใส่ผลไม้และดอกไม้

ผู้คนที่มาทำบุญและนำดอกไม้และผลไม้มาทำบุญจะต้องนำผลไม้และดอกไม้มาใส่ที่นี่เพราะจะทำให้สะดวกต่อการคัดแยกประเภทของของที่มาทำบุญ

จานไว้ใส่ของแห้ง

โดยผู้ที่มาทำบุญจะนำของแห้งใส่ที่นี่ของแห้งที่พูดถึงคือขนมหวาน เป็นต้นหรือจะเป็นของแห้งอย่างอื่นก็ได้ตามที่ผู้มาทำบุญนำมา

ถังไว้สำหรับใส่ข้าวสาร

ผู้ที่นำข้าวสารมาทำบุญก็จะนำข้าวสารมาใส่ในนี้และควรใส่แต่ข้าวสารเพื่ออำนวยความสะดวงในการแยกประเภทของ

กลับจากการเดินขบวนและนำของที่ได้มาไว้ที่ศาลาหอฉัน

เมื่อคณะอุบาสกเสร็จจากการเดินขบวนแล้วก็จะนำสิ่งของที่ได้มาไว้ที่ศาลาหอฉันจากนั้นกลุ่มผู้มีจิตรศรัทธาก็จะมาช่วยกันแยกประเภทของที่ได้มาจากผู้ที่มาทำบุญ

คณะอุบาสิกาหรือผู้ที่มีจิตศรัทธามาร่วมกันคัดแยกประเภทของ ของที่ได้มา

เมื่อคณะอุบาสกนำของที่ได้มาผู้สูงอายุและผู้ที่มีจิตศรัทธาจะมาช่วยกันคัดแยกประเภทของของทำบุญ คือ จะแยกประเภทของ ผลไม้ ข้าวสาร ดอกไม้ และ เงิน

คณะอุบาสิกาหรือผู้มีจิตศรัทธาร่วมกันคัดแยกข้าวสาร(ข้าวไทยกับข้าวแบบพม่า)และแกะข้าวสารออกจากถุงเพื่อนำไปประกอบอาหาร

โดยการคัดแยกข้าวจะคัดแยกข้าวไทยกับข้าวพม่าเพราะข้าวไทยกับข้าวพม่ามีความแตกต่างกันคือข้าวไทยจะมีลักษณะเมล็ดเล็กแต่ข้าวของพม่าจะมีลักษณะเม็ดใหญ่ซึ่งเมื่อหุงแล้วจะมีความเหนียวมากกว่าข้าวไทย

เหรัญญิกนับเงินที่ได้จากผู้มีจิตศรัทธาที่มาทำบุญ

ผู้ที่รับหน้าที่เหรัญญิกจะนับเงินทุกบาททุกสตางค์แล้วนำเงินทั้งหมดนั้นมาใช้จ่ายภายในวัดเช่น นำมาจ่ายค่าซ่อมแซมวัด และ นำมาพัฒนาวัด  เป็นต้น

คณะอุบาสกรับประทานอาหารที่ได้จากผู้ที่มีจิตศรัทธาที่มาทำบุญ

หลังจากการเดินขบวนกันมาเหนื่อยๆแล้วคณะอุบาสกก็จะรับประทานอาหารที่ได้มากันจนอิ่ม

คณะอุบาสกแยกย้ายกันกลับบ้านของตนหลังรับประทานอาหาร......

เส้นทางที่เดินขบวนมี 4 เส้นทางได้แก่

1.ถนนอินทรคีรี

2.ถนนบ้านทุ่ง

3.ถนนประสาทวิถี

4.ถนนศรีพาณิช

ผู้ให้คำสัมภาษณ์

    โดยทุกๆวันโกนจะมีคณะอุบาสกหรือคณะอุปั๊ดตะก่าซึ่งเป็นผู้มีจิตศรัทธานุ่งชุดขาวรับศีล๕ไม่สวมรองเท้า พร้องเครื่องหาบหามออกรับ ข้าวสาร ผลไม้ หรือ พืชพันธุ์ธัญญาหาญของเกษตรกรและชาวบ้านทั่วไป   คณะอุบาสิกาที่รับของอยู่ที่ศาลาวัดก็จะจัดแบ่งแยกของเป็นสัดส่วนและจัดเตรียมให้วสยงามหรือหุงต้มเพื่อถวายพระพุทธในตอนเช้าของวันพระ                 การแห่รับข้าวพระพุทธจะมีทุกวันโกนตลอดเทศกาลพรรษา  ๓ เดือน  รวม ๑๓ครั้ง เมื่อหมดช่วงเข้าพรรษาแล้วก็จะงดการแห่ทันที

ผู้ให้คำสัมภาษณ์ : นาย ปาน  มนติ๊บ